“De geest van het verzet is onbreekbaar”

Kun je iets vertellen over je connectie met Myanmar?

“Toen de coup startte heb ik onmiddellijk weer contact gezocht met mijn vrienden en voormalige studenten in Myanmar. Ik heb daar van 2011 tot 2016 met zo’n driehonderd activisten gewoond en gewerkt. Zij zijn allemaal opnieuw in actie gekomen, met gevaar voor eigen leven.”

“De deelnemers van Educational Initiatives waren onder andere activisten die een halfuur op een demonstratie doorbrachten en daar vervolgens tien jaar voor in de gevangenis zaten. Zij hebben in die tijd nooit normaal onderwijs ontvangen. Anderen komen uit etnische minderheidsgroepen en zijn de kinderen van etnische zuivering; jonge mensen die zien hoe hun dorpen worden geplunderd. Het doel van Educational Initiatives was vooral om mensen samen te brengen van verschillende politieke en etnische achtergronden. Bruggen slaan, verbindingen maken, daar ging het om.”

Kun je omschrijven wat er precies gebeurde tijdens de coup? Waarom gingen mensen zo massaal de straat op?

“Het is eigenlijk heel simpel en tegelijkertijd ontzettend tragisch. Wat er in het kort is gebeurd: generaal Min Aung Hlaing zou eigenlijk dit jaar met pensioen gaan: toch wilde hij koste wat kost president worden. De verkiezingen wezen uit dat de zittende NLD partij opnieuw zou winnen. Als reactie daarop pleegde de generaal deze coup.”

“Maar Min Aung Hlaing vergiste zich; hij had geen rekening gehouden met de consequenties, namelijk een enorme landelijke protestgolf. De hele bevolking kwam in opstand en het leger reageerde hierop met extreem geweld. Geweldloze protesten werden wreed neergeslagen. Toch hebben de coup en het nietsontziende geweld nog steeds de geest van het verzet niet gebroken.”

En nu?

“Het leger gebruikt hun geweld en macht om de economie te controleren. Ze hebben alle natuurlijke bronnen geplunderd. Vanuit hun vesting blijven ze de bevolking aanvallen, hopend dat ze hun moraal kunnen breken. De andere kant – de demonstranten – laat het er niet bij zitten. Zij blijven doorgaan met verzet op alle mogelijke manieren: flashmobs, boycots, weigeren te betalen voor elektriciteit, lawaaidemonstraties, jungle guerrilla’s. De economie is ingestort en een burgeroorlog is aanstaande. Extra zuurstof voor mensen met COVID-19 is er niet.”

Wat kun je vertellen over de sociale bewegingen in Myanmar? Is het überhaupt mogelijk voor activisten om zich te organiseren?

“Op dit moment zijn er veel verschillende groepen actief. Grote en kleine stroompjes die samen één sterke rivierstroming vormen van verzet. De jongeren zijn misschien wel het belangrijkst, generatie Z. Zij organiseren op dit moment veel flashmobs. Veel activisten houden zich verborgen, maar ze hebben goede netwerken en gebruiken Telegram, Signal en social media om acties aan te kondigen en te mobiliseren. Ze maken ook enorm veel foto’s en video’s en sturen deze zo veel mogelijk de wereld in. En dan is er de buurtbeweging: buurtbewoners organiseren nachtwakes, lopen marsen overdag, organiseren straattheater en ook zij documenteren zoveel als ze kunnen. In zeer afgelegen dorpen voeren de dorpelingen actie door met boten en spandoeken over rivieren te varen. Zelfs boeddhistische monniken zijn betrokken bij het verzet. Een mooi voorbeeld van een creatieve directe actie is het kokosnotenprotest: straten bezaaid met kokosnoten met daarop verschillende kreten van verzet.”

Maar die demonstranten lopen gevaar voor hun eigen leven door de straten op te gaan. Hoe gaan ze om met die constante dreiging?

“Min Aung Hlaing heeft iets gedaan uit het ‘kookboek’ van terroristische dictatoriale regimes: het leger organiseert opzettelijk extreem wrede moorden om de moraal te breken. Er wordt voor gezorgd dat deze moorden extra zichtbaar zijn; dit is een tactiek, het is onderdeel van een plan. Ze zijn zich ervan bewust dat de meest wrede beelden zullen circuleren op social media. Het doel is om angst aan te jagen.”

“Maar de beweging laat zich niet klein krijgen. Activisten zijn intussen op de hoogte van deze manipulatieve tactiek en zijn gestopt met het delen van gruwelijke beelden. In plaats daarvan maken ze helden van de slachtoffers en verspreiden zij hun verhaal. Om mede-activisten een hart onder de riem te steken, níet om angst en paniek te verspreiden.”

Wat zijn de effecten van grassroots activisme in de regio? Heeft actie zin?

“Ik zie twee verbluffende resultaten. De eerste is: de mobilisatie. Een complete natie staat op. De generaal verwachtte misschien een paar protestbewegingen, maar we zien dat de moed van een paar mensen uiteindelijk een hele gemeenschap op de been heeft gebracht. Het tweede is dat er een protestbeweging is opgestaan tegen de militaire macht. En zes maanden (!) lang kon het leger dit verzet niet succesvol uiteen slaan. Dat is ongekend!”

“Toch is het zo dat uiteindelijk de demonstranten niet zullen winnen van de gewapende macht. Ze hebben hulp nodig. Van omliggende landen en vanuit de internationale gemeenschap. Maar behalve van organisaties als Het Actiefonds blijft die dringende hulp uit. We hebben grote internationale spelers nodig om dit machtsspel te beëindigen.”

Hoe zie je de toekomst voor Myanmar; politiek maar ook specifiek voor de protestbeweging?

“Er zijn een paar scenario’s. Eentje is dat de grote internationale spelers – zoals Rusland en China – zich achter Min Aung Hlaing blijven scharen. Dan zal hij overwinnen… Maar waarschijnlijker is dat de complete staat zal vallen. Een derde scenario is dat buurlanden – samen met key players zoals de VS, het Verenigd Koninkrijk en China en India – inzien dat Min Aung Hlaing niet de oplossing is voor het land. Dan vindt er misschien een counter coup plaats. Misschien is er dan een kans om het land nieuw leven in te blazen, want verandering is wel degelijk mogelijk!”

“Een cynische vooruitblik is dat het leger het wint van de beweging, maar aan de andere kant is er nog altijd de hoop. David die het wint van Goliath. En zolang die David er is, is er hoop. Het is nu belangrijk dat we in contact blijven met de mensen in Myanmar, zij die hun leven riskeren en blijven vechten. Dat netwerk is zo belangrijk! Leer elkaar kennen, blijf met elkaar in gesprek. Het opbouwen en coördineren van een internationaal netwerk is onmisbaar. We must unite!”

Igor Blaževič is mensenrechtenactivist en oprichter van Europa’s grootste mensenrechtenfilmfestival. Hij werd in 1963 geboren in Bosnië. Toen daar de oorlog uitbrak woonde hij al in Praag, maar de oorlog veranderde zijn manier van denken. Hij werd activist en focuste zich daarbij op het helpen van activisten in dictaturen. Op dit moment is hij programmadirecteur bij Prague Civil Society.